Senin, 12 Juli 2010

Kulkul

I Dewa Gede Bagus

SAMPUN majanten pisan sareng sami pawikan utawi uning ngeninin indik pidabdab kulkulé. Kulkul wantah kaanggé sarana komunikasi tradisional olih krama désa adat, banjar adat utawi sané siosan, nanging ring galahé becik puniki ngiring anggé magendu wirasa, nagingin sané kirang lan ngawuwuhin sané rangkungan, galahé puniki anggé paras-paros risajeroning pasemetonan.

Kulkul sampun majanten pisan malakar antuk kayu (taru), yéning pineh-pinehin risajeroning pikayunan, kayu ngaran ipun kayun, kayun punika wénten risajeroning angga sariran parajanané soang-soang, i rika raris pikayunan krama sareng sami mapupul risajeroning kulkul, napi mawinan asapunika? Sapa sira ugi yéning miragian utawi mirengang kulkulé masuara majanten sampun ring pikayunan krama désa adaté utawi krama banjar adaté ''nguda ya jani, kulkulé masuara utawi mamunyi, o suaran kulkulé banban, maka cihna krama désa adaté utawi krama banjar adaté pacang sangkep, sawiréh mangkin raina purnama''. Yéning seleh-selehin kawéntenan kulkul wantah kaanggé piranti nyikiang pikayunan kramané. Siosan ring punika kulkul wantah kaanggé piranti tatengeran tradisional risajeroning désa adat utawi banjar adat.

Nénten ja sakoda-koda utawi nyuarayang kulkul, kulkul katepak utawi kasuarayang, ritatkalaning mendak Ida Bhatara, ritatkalaning jagi ngalebar caru, ritatkalaning wénten meseh sané ngaranjing risajeroning désa sané madwé manah duhkita utawi ngusak asik kawéntenan désané, ritatkalaning wénten baya risajeroning désa, ritatkalaning wénten kasédayan utawi kamatian krama désané, ritatkalaning suryané kapaangan lan candrané kapaangan, tatepakan kulkulé manut tatepakan sané sampun kasungkemin. Upaminné yéning mendak Ida Bhatara tatepakan kulkulé upaminné sakadi puniki: ding, dang, ding, dung. dang, ding, dang, dung, lan selanturnyané. Suaran kulkulé satmaka nyikiyang pikayunané utawita uleng pikayunané jagi janggra sapengerauh Ida Bhatara, tatiga suaran kulkulé, maka cihna ngeningan jiwa premanan (sabda, bayu, lan idep) kramané sané prasida pedek tangkil uleng baktiné ring Ida. Yéning wénten baya risajeroning désa adat tatepakan kulkulé bulus, upaminné tatepakané sakadi puniki: dung, dung, dung, dung, dung, dung, dung, suaran kulkulé asiki maka cihna mangda seregep utawi siaga nyanggra sapengerauh bayané. Baya risajeroning désa upaminné: wénten umah puun, wénten linuh utawi sané siosan, punika taler yéning jagi ngalebar caru tatepakan kulkulé dang, dung, dang-dang, dung, lan selanturnyané. Kulkulé katepak ngantos usan ngaleber caru, punika praciri sampun usan nyomia sang bhuta kala mangdannyané sang bhuta kala nénten ngambengin pamargin yadnyané. Suaran kulkulé kakalih mangda sifat-sifat jahat sang bhuta kala mangda mawah dados nénten jagat.

Kulkulé yadiastun malakar antuk kayu (taru), nanging kulkul punika prasida ngamel pikayunan kramané sareng sami. Yéning turéksain makéhan payasan kulkulé utawi saput kulkulé wantah nganggé saput poléng. Poléng nyané selem lan putih, warna kalih punika wantah rwa binéda, sané matetuek iwang patut, kaja kelod, kangin kauh, lan sané siosan. Asapunika teges kulkulé wantah sané ngamel pikayunan kramané.

Risampuné asapunika wénten baos anak lingsir rikalaning mapupul sareng pasemetonané baos dané sakadi puniki 'pereciri guminé lakar uug nadaksara kulkulé umahin tabuan''.

Olih I Nengah Konten